Doç. Dr Gülseren Elay

Günümüzde tabak, çanak, giysiler ve mutfak gereçlerinde kullanılan malzemelerin sağlığımız üzerindeki etkileri, giderek daha fazla tartışılmaya başlanmıştır. Peki, her gün elimizin değdiği bu ürünler, sağlığımızı nasıl tehdit ediyor?

Plastik Tabak ve Çanaklar

Plastik ürünler, özellikle poliamid ve naylon gibi maddelerden üretilen mutfak gereçleri, yüksek sıcaklıklara maruz kaldığında bisfenol A (BPA) salarak, hormon dengesini bozarak meme ve prostat kanseri riskini arttırdığı, otoimmün hastalıklara (örneğin lupus ve romatoid artrit) neden olabileceği  gösterilmiştir.Özellikle mikrodalga fırınlarda plastik kapların kullanılması, bu kimyasalların yiyeceklere geçişini hızlandırır. Harvard Üniversitesi’nin bir çalışması, BPA’nın kadınlarda meme kanseri riskini %40 artırabileceğini göstermiştir.

Çözüm: Cam veya paslanmaz çelik gibi güvenli malzemeleri tercih edin.

Granit ve Alüminyum Mutfak Eşyaları

Granit kaplamalı tencereler ve alüminyum ürünler, uzun süre kullanıldığında veya düşük kaliteli malzemelerle üretilmişse, aşınma sırasında toksik kimyasallar yiyeceklere karışabilir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), düşük kaliteli granit kaplamalarda tespit edilen kimyasalların kansere yol açabileceği konusunda uyarıda bulunmuştur.

Alüminyum ise özellikle asidik yiyeceklerle temas ettiğinde çözünerek beyne zarar veren birikimler oluşturabilir. Alzheimer hastalığı ve otoimmün rahatsızlıklarla alüminyum maruziyeti arasında ilişki kuran araştırmalar bulunmaktadır.

Çözüm: Seramik kaplama veya dökme demir gibi daha güvenli seçenekler tercih edilmelidir.

Giysilerde Kullanılan Naylon ve Sentetik Malzemeler

Polyester, kimyasal olarak petrolden elde edilen bir sentetik polimerdir. Özellikle terleme gibi sıcak ve nemli koşullarda ciltle temas ettiğinde formaldehit gibi zararlı kimyasallar salabilir. Polyester kumaşlar, her yıkamada küçük plastik parçacıkları (mikroplastikler) suya salar. Salınan mikroplastikler, vücutta birikerek bağışıklık sistemini zayıflatarak otoimmün hastalıkların oluşum riskini artırabilir.

Poliamid giysiler üretim aşamasında çeşitli kimyasallarla işlenir ve nefes almayan bir malzemedir. Cildin hava almasını engelleyerek terlemeyi artırır ve nemli ortamda bakteri ve mantar enfeksiyonlarına zemin hazırlar. Özellikle iç çamaşırlarında kullanılan poliamid, genital bölgede tahrişe ve enfeksiyonlara yol açabilir.Poliamid kumaşlarda sıkça kullanılan formaldehit, ciltle temas ettiğinde emilir ve bağışıklık sistemi üzerinde baskı yaratır. Formaldehit, uzun vadede kansere neden olabilecek bir kimyasal olarak sınıflandırılmıştır.

Çözüm: İç çamaşırları ve cilde doğrudan temas eden kıyafetlerde pamuk, bambu, keten gibi doğal ve nefes alabilen kumaşları tercih edin. Naylon içeren giysileri sıkça giymekten kaçının ve kullanmadan önce yıkayın ve havalandırarak kimyasal salınımını azaltın. Giysilerinizi düşük sıcaklıkta yıkayarak kimyasal salınımı azaltabilirsiniz.

Kaplama Malzemelerindeki Ağır Metaller

Seramik tabak ve kaselerde kullanılan sırlar, düşük kaliteli ürünlerde kurşun ve kadmiyum gibi ağır metaller içerebilir. Bu metaller zamanla gıdalara karışarak toksik etki yaratabilir. Kurşun zehirlenmesi, bağışıklık sistemini baskılayarak otoimmün rahatsızlıkları tetikleyebilir ve kansere zemin hazırlayabilir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC), kurşunlu seramik kapların güvenli olmadığını ve uzun süreli kullanımın otoimmün bozukluklara neden olabileceğini rapor etmiştir.

Çözüm: Güvenilir markalardan sertifikalı ürünler almayı tercih edin.

Kağıt Bardaklar ve Kimyasal Maruziyet

Kağıt bardaklar İç yüzeylerinde genellikle plastik veya parafin kaplama kullanılır. Sıcak içeceklerle temas ettiğinde bu kaplamalardan zararlı kimyasallar sıvıya geçebilir. Kağıt bardakların iç yüzeyindeki kaplama, sıcaklıkla birlikte mikroplastik salınımına yol açabilir. Bu kimyasallar hem çevreye hem de insan sağlığına zarar verebilir.Parafin kaplama, sıcak sıvılarla temas ettiğinde eriyerek içeceğe karışabilir. Bu durum sindirim sistemi üzerinde toksik etki yaratabilir.

Çözüm: Tek kullanımlık kağıt bardaklar yerine, yeniden kullanılabilir seramik veya çelik kupalar tercih edin.

Sonuç ve Öneriler

Doğru seçimler yaparak bu tehlikelerden korunabiliriz.

Kaynaklar

1. Exley C. Aluminum and Alzheimer's disease: The science behind the controversy. Journal of Alzheimer's Disease, 2020; 76(4): 1307-1326.
2. Wang Z, et al. Health risks of microplastics from paper cups. Environmental Research, 2021; 196: 110984.
3. Kumar P, et al. Formaldehyde emission from polyamide textiles and its effects on human skin. Journal of Textile Research, 2019; 40(5): 87-94.
4. Rochman CM, et al. Microplastics and their effects on human health and immune response. Environmental Research, 2021; 196: 110973.
5. Kannan K, et al. Endocrine-disrupting chemicals in polyester textiles. Harvard University Press, 2018; 58(3): 567-574.